Aşkın Teneffüs Hâli

 

“Für Elise, yokluğun aşka vurmuş halinin

çocuk neşesine dönüşmesidir.”

 

(Bu yazı ilk olarak 19 Eylül 2012 tarihinde Mağara Dergisi’nde yayınlanmıştır.)

 

“Çanlı Zilin Beethoven’a Yolculuğu”

1970’lerin çocukları iyi hatırlarlar, okullarda hademe, teneffüs saatinde seyyar zili eline alır ve herkesin duyacağı şekilde okul koridorlarında gezinirdi. Hatta Rıfat Ilgaz’ın Hababam Sınıfı serisinde Adile Naşit’in okulun tek hademesi olarak elinde çan ile teneffüs zilini çalması hafızamızda yer edinmiştir.

80 ve 90’ların öğrencilik yıllarında ise –ben de bu döneme dahilim- bunda çağ atlandı ve okullarda elektrikli çan zili teknolojisine geçildi. Hademeler de tabii büyük bir dertten kurtulmuş oldular. Ama artık ne manuel ne de elektronik çan zili kaldı. Artık okullar melodik zillere geçtiler. Okullarda tenefüse çıkarken en çok çalan melodi ise Beethoven’ın “Für Elise” isimli ünlü yapıtı. Kim derdi ki Beethoven’ın yokluğun aşka vurmuş halinin melodileri bir gün çocukların okul bahçelerine ve kantinlere koşmasına vesile olan çocuk neşesinin süreli habercisi olacak!

Ben de “Für Elise” in ne zaman bir okulun yanından geçerken yada teneffüs çalarken okul ziline dönüşmüş halini işitsem, Für Elise’in dramatik ve aşk kokan yokluk hikayesi aklıma geliyor.

“Für Elise” olarak bilinen ve genellikle solo piyano için uyarlanan parça, esasen “A minor Bagatelle No: 25” ismini taşır ve Ludwig van Beethoven’ın en popüler bestelerinden biridir.

“Für Elise” in hikayesi

1 Ocak 1792’de Viyana’da kıvırcık saçlı esmer bir kız çocuğu dünyaya gelir. Viyanalı bir tüccar olan Jacob Friedrich Malfatti, kızının ismini “Therese” koyar. (1) Bir kilise rahibi ise onu “Betty” ismiyle de çağırmaktadır.

Barones Therese von Droßdik (yada bilinen adıyla) Therese Malfatti (1792 – 1851) Avusturyalı bir müzisyen ve aynı zamanda Ludwig van Beethoven’in yakın arkadaşıdır. Malfatti, aynı zamanda Ludwig’in Für Elise parçasına ilham kaynağı olan Elise’in ta kendisidir. “Für Elise”, 1810 yılında Beethoven’ın o günlerde evlenmeyi düşündüğü Therese Malfatti için yazılmıştır. Ancak Therese’in babası bu evliliğe karşı çıkar ve Therese, 1816 yılında Baron Von Drosdick ile hayatını birleştirir. 1810 yılı Mayıs ayında Therese’e yazılmış bir mektupta Beethoven, “Für Elise” parçasına vurgu yapar. Hastayken notalara döktüğü eserinin üstüne “Für Therese” yazmak istemiş ancak bozuk ve berbat el yazısı okunamadığından müzik tarihçileri bu parçanın adını “sevdiği birisi” anlamına da gelen “Für Elise” olarak müzik tarihine geçirerler.

http://www.youtube.com/watch?v=_mVW8tgGY_w

Bir rivayete göre ise, sarhoş ve pejmürde bir halde sokak ortasında bir sokak lambası altında yerde uzanmış ve sızmış olan Beethoven, o an sokaktan geçen Therese tarafından fark edilir. Güzel kız onu evine götürür, karnını doyurur ve bakımını yapar. Beethoven kendisine geldiğinde ve ayağa kalktığında odadaki piyanoyu fark der, piyano başına geçer ve o an Therese isimli bu kadın için kısa ancak müthiş bir beste yapar. Ona verecek parası yoktur çünkü… Bestesinin notalarını kağıda döker ve en tepesine kendi el yazısıyla Almanca “Elise için” manasına gelen “Für Elise” yazar. Sonrasında ise  kapıdan çıkıp gider. Kaynaklarda iddia edildiği üzere daha sonra Therese, bu ustayı bulmuş, ona öğrenci ve arkadaş olmuştur.(2)

Başka bir kaynağa göre ise güzel Therese, Beethoven’ın doktorunun küçük kızıdır. Bir gün doktoruna gittiğinde bu küçük kız, elinde hatıra defteriyle ustanın yanına gelir ve ‘bir şeyler yaz’ diye tutturur Beethoven’a… Aklına yazacak bir şey gelmeyen usta, tüm sevecenliğiyle ona ‘bunun yerine bir beste yapacağını’ söyler ve aynı akşam eve döndüğünde alelacele bu parçayı besteler; ertesi gün birisi vasıtasıyla doktorun evine yollar. Aslında nota kağıdının üzerinde kötü bir el yazısıyla “für therese” yazmaktadır!

“Für Elise”, günümüzde şirket telefonlarının bekletme/fon müziği olarak teknolojinin tecavüzüne uğrasa da ve okullarda ders arası tenefüs zili melodisi olarak kullanılıyor olsa da hiç kuşkusuz bir dehanın ölümsüz eseridir.

İçini açtığınızda bir erkek ve kadının dönerek dans ettiği bir müzik kutusuna en çok yakışan eserdir. İnsanı dinledikçe derine çeken ve huzur veren bir kalp ritmini andıran “Für Elise”, yokluğun aşka vurmuş halinin çocuk neşesine dönüşmesidir.

[1] Sieghard Brandenburg: Der Freundeskreis der Familie Malfatti in Wien. Gezeichnet von Ludwig Ferdinand Schnorr von Carolsfeld. Beethoven-Haus, Bonn 1985, (Jahresgaben des Vereins Beethoven-Haus 4 = Jg. 1985)

[2] “Beethoven and Therese von Malfatti,” The Musical Quarterly 11, no. 1 (1925): 63–72, Max Unger, translated by Theodore Baker.